Ancak turizm acentalarıyla anlaşmalı lüks mağazalar, turist rehberleri, ve kimi esnaflar da komisyon usulü çalışan 'hanutçuluk' sisteminden faydalanıyor.

Turizm sektöründeki hemen hemen bütün meslek grupları komisyon usulü çalışıyor. Turizm acentaları, turist rehberleri, tur otobüsleri, halı dükkanları, kuyumcular ve hatta restoranlar, komisyon usulü çalışan elemanlarını sahaya sürülerek turist çekmeye çalışıyor. Çalışanlar ise yönlendirdikleri turistlerin alışverişlerinden belli bir oranda komisyon alıyor. Bu durum, yılda yaklaşık 5 milyon turistin ziyaret ettiği Sultanahmet’te de, kişiler ve firmalar arası rekabete yol açıyor. Turist, komisyon kazanılacak bir gelir kapısı olarak görülürken, turistleri ikna etme sırasında kişilerin tutumu ise denetimsiz kalıyor. 

Komisyon usulü çalışarak mağaza ve dükkanlara turist çekme işine “hanutçuluk” deniyor. Hanutçuluğun çeşitli uygulamaları var ama özünde hepsinin mantığı aynı. Sadece kağıt üzerinde bazı farklılıklar görülüyor. Örneğin, Nuruosmaniye ve Sultanahmet civarındaki lüks halıcı dükkanları, turizm acenteleri ve turist rehberleri ile anlaşma yapma yolunu tercih ediyor. Bu anlaşma, hanutçuluğa dayanan ticareti yasal kılıyor. Turizm acentelerinin belirlediği tur ve alışveriş güzergahları, turistlerin ülkeye kazandırdığı dövizlerin bölgedeki dağılımı için hayati öneme sahip. Mağazalara göre bu anlaşmalar tamamen yasal ve turizme de herhangi bir zararı yok. Ancak küçük esnaf onlarla aynı görüşte değil. 

“TURİST KAFİLELERİ KÜÇÜK ESNAFA UĞRAMIYOR” 

Küçük esnaf ve seyyar satıcılar, turist rehberleri ve tur acentelirinin kendi kazançlarını olumsuz etkilediğini düşünüyor. Sultanahmet Camii yakınında 1985 yılında kurulan Arasta Pazarı esnaflarına göre, turist turları Arasta Pazarı’na hiç uğramıyor. Hatta bazı turistler, Sultanahmet Camii’nin hemen bitişiğinde yer alan bu tarihi pazardan haberi olmadan ayrılıyor.

Arasta Pazarı Başkanı ve 25 yıllık Esnaf Nizamettin Sönmez, pazardaki esnafların bu konuda yaşadıkları sıkıntıları şöyle aktardı: “Turist rehberleri ve turizm acenteleri, turistleri gezdirirken bizim pazarımıza hiç uğramıyorlar. Bize faydaları olmadığı gibi zararları var. Hatta öyle bir şey ki, bazı turistler burada tarihi bir çarşı olduğunu bilmeden ayrılıyor Sultanahmet’ten. Buraya ne yazık ki sadece çevre otellerde kalan turistler ya da Sultanahmet’e, Topkapı’ya veya Ayasofya’ya gelip yalnız gezen turistler uğruyor.”

“Biz kendi yağımızla kavrulmaya çalışan küçük esnafız” diyerek devam ediyor Sönmez, “Tamamen kendi gücümüzle reklamımızı yapmaya çalışıyoruz. Turistler tesadüfen buraya geliyor yani. Pazarın içindeki Mozaik Müzesi de olmasa belki satışlarımız bu kadar bile olmayacak. Arasta Pazarı’na gelen turist, inanın burayı Kapalıçarşı ya da MısırÇarşısı’ndan daha çok beğeniyor. Çünkü burada onlara sürekli bir şeyler satmaya çalışan kimse yok. Turist de artık hanutçulara karşı daha bilinçli. Kandırılabileceklerinin farkındalar.”

Sönmez’e göre Arasta Pazarı esnafı, hanutçuluğu eskisi kadar tercih etmiyor. Sönmez, bunun nedenini şöyle açıklıyor: “Turistleri genelde Cağaloğlu, Nuruosmaniye ve Sultanahmet civarındaki diğer büyük halıcılara götürüyorlar. Bizim dükkanlarımız ufak. Ama 22-23 metre kare dükkânlarımıza yaklaşık 5 bin lira kira ödüyoruz. Hanutçu buraya turist getirse bile ne kadar komisyon alacak ki? Bizim çarşımız gibi küçük çarşıların hepsi bu sorunu yaşıyor.”

20 yıldan fazla zamandır Sultanahmet’te restoran işletmeciliği yapan Hüseyin Ateş’e göre de, Turizm acenteleri ve turist rehberleri, turistleri direkt Kapalı Çarşı’ya ya da Nuri Osmaniye’deki belli halıcılara götürüyorlar. Turların güzergahında yer almayan her türlü küçük esnaf da bu durumdan zarar görüyor. 

“HANUTÇULUK TİCARETİN DOĞASINDA VAR” 
Cankurtaran Mahallesi’nde, “Hanutçu çalıştırıyor musunuz?” sorusunu yönelttiğimiz bir halıcıdan, “Tabiki çalıştırıyoruz” yanıtını aldık. Hanutçu kelimesini duyunca tedirgin olan birçok bölge esnafının aksine, Cankurtaran Mahallesindeki halıcılar hanutçu çalıştırdıklarını açıkça söylüyor. Çünkü onlara göre, hanutçuluk ticaretin doğasında var. Cankurtaran Mahallesi halıcıları:“ Bütün dünyada ticaret hanutçulukla döner. Visa kartları, otobüs firmaları, internetten yapılan alışverişler... Bu civardaki hanutçuluğun toptan bitmesi herkesin işine gelir. Ama turizmde hanutçuluğun tamamen bitmesi gerçekçi değil. Sultanahmet civarında günde 350-400 hanutçu oluyor. Ben de mesleğe hanutçulukla başladım. Şimdi bir halı dükkanının ortağıyım. Biz de bu civardaki her dükkan gibi hem turizm acentaları ve turist rehberleriyle çalışıyoruz hem de hanutçularla. Yani hem yasal, hem de yasal olmayan hanutçularımız var” diyor.

Fatih Belediyesi’nin 5 yıldır yürüttüğü “Free İnformation” projesi kapsamında, 14-29 yaş arası İngilizce bilen gençler her gün ortalama 200 kişi olarak turistlere ücretsiz bilgi edinme imkanı sağlıyor. Proje koordinatörü Mert Yunus Balcı’ya göre, öğrenciler bu proje sayesinde kısa zamanda İngilizcelerini geliştiriyor ve para kazanıyor. Ancak konuştuğumuz bazı gençler, hanutçularla çoğu zaman karşı karşıya gelmek zorunda kaldıklarını ifade etti. Hatta birkaçı, hanutçular tarafından turistleri oyalamamaları konusunda bizzat tehdit edildi. Free İnformation projesi yetkililerine, bölgede çalışan hanutçular ve bu rahatsızlık hakkında yönelttiğimiz sorular ise cevapsız kaldı.